Polityka spójności UE: 3,85 mld Euro na transformację w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu w pięciu polskich regionach
Te TJTP są warte ponad 3,85 miliarda euro w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (JTF) w celu wspierania sprawiedliwej transformacji klimatycznej w regionach węglowych Śląska, Małopolski, Wielkopolski, Dolnego Śląska i Łódzkiego.
2,4 mld euro dla Śląska i Zachodniej Małopolski
Śląsk ma największe wydobycie węgla kamiennego w UE i będzie stopniowo odchodził od wydobycia i spalania węgla. Będzie to miało wpływ także na część zachodniej Małopolski. Regiony te otrzymają zatem większość środków z FST w Polsce. Dzięki budżetowi w wysokości około 2,4 miliarda euro dla Śląska i Zachodniej Małopolski unijne fundusze pomogą mieszkańcom regionu i wesprą ich w przejściu na zieloną gospodarkę, oferując nowe miejsca pracy i czystsze powietrze.
Fundusz będzie w szczególności wspierać lokalną dywersyfikację gospodarczą poprzez inwestycje w małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) zajmujące się energią odnawialną, czystą mobilnością i innymi zielonymi sektorami.
Aby przywrócić szkody wyrządzone środowisku w wyniku działalności wydobywczej, FST zainwestuje również w rekultywację i odkażanie 2800 ha terenów pokopalnianych zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.
Aby pomóc obniżyć rachunki za energię i umożliwić obywatelom korzystanie ze stabilnych, ekologicznych i przystępnych cenowo źródeł energii, Fundusz będzie inwestować w Zachodniej Małopolsce w efektywność energetyczną budynków użyteczności publicznej i mieszkań, m.in. pompy ciepła.
FST zainwestuje również w szkolenie 100 000 pracowników, z których wielu obecnie pracuje w sektorze paliw kopalnych, i wyposaży ich w nowe umiejętności potrzebne do pracy w branżach odnawialnych i neutralnych dla klimatu. Oczekuje się, że bezpośrednio w wyniku działań w ramach planu sprawiedliwej transformacji na Śląsku powstanie 27 000 nowych miejsc pracy.
415 mln euro dla Wielkopolski
Wielkopolski podregion koniński otrzyma 415 mln euro na ambitny plan odejścia od górnictwa węgla brunatnego i elektrowni opalanych węglem brunatnym. Dzięki pomocy Unii Europejskiej Konin przewróci stronę o wydobyciu węgla brunatnego. Odkazi i ponownie przekształci zdegradowany obszar, aby skoncentrować się na produkcji energii odnawialnej, w tym produkcji ekologicznego wodoru. Unijne dotacje wesprą również rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym i zainwestują w zwiększenie efektywności energetycznej poprzez ocieplenie budynków. Ponadto Fundusz wesprze szkolenia i przekwalifikowanie 5500 pracowników branży węgla brunatnego.
581,5 mln euro dla Dolnego Śląska
Na Dolnym Śląsku subregion wałbrzyski otrzyma 581,5 mln euro na odejście od węgla. Fundusz będzie inwestować w dywersyfikację lokalnej gospodarki poprzez tworzenie nowych MŚP i start-upów, zwłaszcza w zielonych sektorach. Bardziej zróżnicowana gospodarka pomoże stworzyć 1000 nowych zielonych miejsc pracy w sektorach neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla i zainwestuje w lokalną infrastrukturę edukacyjną. Zainwestuje się w odnawialne źródła energii, takie jak energia słoneczna, wymiana przestarzałych kotłów i lepsza izolacja budynków.
369,5 mln euro dla łódzkiego
Oprócz wydobycia węgla w województwie łódzkim znajduje się również największy pojedynczy emitent CO2 w UE, elektrownia opalana węglem brunatnym w Bełchatowie. Polska zobowiązała się do znacznego ograniczenia wydobycia i spalania węgla brunatnego w regionie do 2030 r.
369,5 mln euro z funduszy UE zostanie zainwestowanych w nową infrastrukturę biznesową dla lokalnych MŚP i laboratoriów badawczych, a także w efektywność energetyczną i wykorzystanie energii odnawialnej. Fundusz będzie dalej wspierał pracowników obecnie zatrudnionych w Elektrowni Bełchatów oraz w sektorach wydobywczym i pokrewnych. Pracownicy ci zostaną przeszkoleni w zakresie nowych umiejętności, aby byli gotowi do nowych bardziej ekologicznych miejsc pracy. Wreszcie FST będzie wspierać działania na rzecz dekarbonizacji transportu lokalnego, np. poprzez inwestycje w nowe autobusy elektryczne.
Kontekst
FST wspiera terytoria, które są szczególnie dotknięte przejściem na gospodarkę neutralną dla klimatu. Terytorialne plany sprawiedliwej transformacji (TJTP) wybierają te terytoria wraz z Komisją podczas negocjacji umów o partnerstwie na lata 2021–2027 i związanych z nimi programów. Komisja zatwierdziła Umowę Partnerstwa z Polską w czerwcu 2022 r. TJTP, opracowane w ścisłym porozumieniu z lokalnymi partnerami, identyfikują wyzwania i potrzeby rozwojowe na każdym terytorium oraz cele, które mają zostać osiągnięte do 2030 r. Określają również planowane działania z konkretnymi mechanizmy zarządzania.
Zatwierdzenie TJTP otwiera drzwi do specjalnego finansowania w ramach pozostałych dwóch filarów mechanizmu sprawiedliwej transformacji (JTM): programu sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU oraz instrumentu pożyczkowego sektora publicznego na rzecz sprawiedliwej transformacji, który łączy dotacje Komisji z pożyczkami Europejskiego Banku Inwestycyjnego. JTM jest kluczowym narzędziem gwarantującym, że przejście do gospodarki neutralnej dla klimatu odbędzie się sposób sprawiedliwy , bez pozostawiania nikogo w tyle. Zapewnia ukierunkowane wsparcie, aby pomóc zmobilizować około 55 mld euro w latach 2021–2027 w najbardziej dotkniętych regionach.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów na lata 2021-2027 państwa członkowskie muszą spełnić tzw. horyzontalne i tematyczne warunki podstawowe przy wdrażaniu programów polityki spójności. Jednym z podstawowych warunków jest zgodność z Kartą praw podstawowych UE. Przygotowując swoje programy, państwa członkowskie muszą ocenić, czy spełnione są warunki podstawowe. Polskie władze wskazały w swojej samoocenie, że obecnie nie spełniają podstawowego warunku zawartego w Karcie. W związku z tym Komisja nie może zwrócić wydatków związanych z przedmiotowymi częściami programu, dopóki warunki nie zostaną spełnione. Państwa członkowskie muszą zapewnić spełnienie tych warunków przez cały okres programowania. Komisja prowadzi dialog z Polską, aby zapewnić pełne spełnienie wymogów warunku podstawowego.
Więcej informacji
The Just Transition Mechanism: making sure no one is left behind
Podział przydziałów Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji według państw członkowskich
Platforma Danych Polityki Spójności
@TimmermansEU @ElisaFerreiraEC @EUinmyRegion
Źródło
Komisja Europejska
Opracowanie
Stowarzyszenie Europa Kujaw i Pomorza